سیستم اطلاعات جغرافیایی ) ) GIS بستری برای ذخیره ، نگهداری ، مدیریت و تجزیه و تحلیل اطلاعات جغرافیایی مـی باشـد و جهت کار همزمان با داده هایی که وابستگی مکانی ( جغرافیایی ) و توصیفی دارند، طراحی شده است . امروزه در اختیـار داشـتن داده های بهنگام و استخراج اطلاعات مورد نیاز از این داده ها دارای اهمیت وافری می باشد .

 حوادث طبیعی یا غیر طبیعی که امنیت افراد را به خطر بیندازد و خساراتی جانی یا مالی ایجاد کند بحران نامیده می شود.(سیل ، آتش سوزی ، زلزله )
منظور از مدیریت بحران این است که در کوتاهترین زمان و با صرف حداقل هزینه ، موثرترین کمک را به افرادی که دچار بحران شده اند ارائه نماییم. برای مدیریت بحران باید اطلاعات کافی در مورد امکانات موجود ، اقدامات لازم و اولویت انجام آنها داشته باشیم. برای اتخاذ تصمیم صحیح، تصمیم گیری باید بر اساس اطلاعات انجام شود و سیستم های اطلاعات مکانی به این تصمیم گیری کمک می نمایند.

یک سیستم اطلاعات مکانی (GIS) مجموعه سخت افزار ، نرم افزار و منابع انسانی است که با تکیه بر اطلاعات مکانی و توصیفی موجود و انجام تحلیلهای مورد نیاز، امکان تصمیم گیریهای صحیح را فراهم می نماید.

اقداماتی را که می توان با استفاده از GIS در مورد مدیریت بحران انجام داد

– قبل از بحران : پیش گیری ، شبیه سازی بحران ، برآورد خسارات احتمالی و پیش بینی اقدامات لازم ، حفظ آمادگی
– در حین بحران : کسب اطلاعات دقیق در مورد ابعاد بحران ، انطباق آنها با پیش بینی های انجام شده و به اجرا گذاشتن تصمیمات
– پس از بحران : ارزیابی خسارتها و بازسازی و جبران آنها

   برای مدیریت صحیح بحران باید قبل از وقوع آن پیش بینی های لازم و تصمیمات مناسب اخذ شود. در زمان بحران ممکن است زمان کافی تصمیم گیری صحیح وجود نداشته باشد. سیستم اطلاعات مکانی (GIS) میتواند در تمامی این مراحل به عنوان ابزار تصمیم گیری کمک نماید.

زلزله از جمله بلایای طبیعی می باشد که در کشور ما خسارات و تلفات زیادی را بوجود آورده است. تا کنون هیچ راهی برای جلوگیری از این پدیده طبیعی شناسایی نشده است اما می توان با پیش بینی های لازم و اتخاذ تصمیمات و تمهیداتی پیش از وقوع زلزله و هدایت صحیح امکانات پس از وقوع زلزله و تصمیم گیری براساس اطلاعات ، صدمات ناشی از آن را به حد اقل ممکن کاهش داد .
در این مقاله یک نمونه از کاربردهای GIS در کاهش مدیریت بحران زلزله مورد بررسی قرار گرفته است و نمونه هایی از تحلیلهایی که بر اساس GIS و اطلاعات مکانی در مورد زلزله می توان انجام داد ارائه شده است.

تعیین مناطق مناسب برای اسکان موقت

   یکی از تحلیلهایی که در سیستم اطلاعات مکانی می توان انجام داد تحلیل Site Selection می باشد که به معنی تعیین محلهایی است که شرایط و معیارهای مشخصی را داشته باشند.
بلافاصله پس از وقوع زلزله نیاز به محلی برای اسکان در کنار شهر و به دور از مناطق تخریب شده می باشد. می توانیم با توجه به شرایط زیر و استفاده از تحلیل Site Selection   مناطق مناسب برای اسکان موقت را تعیین کنیم:

الف)  در نزدیکی راه ارتباطی باشد.( فاصله تا راه کمتر از یک کیلومتر )
ب)  در نزدیکی رودخانه ها و مسیلها نباشد. (فاصله تا رودخانه ها بیش از ۳ کیلومتر و فاصله تا مسیلها بیش از ۲ کیلومتر )
ج)  در نزدیکی ساختمانها نباشد(فاصله تا ساختمانها بیش از ۱۰۰ متر )
د)  شیب مناسب داشته باشد (مقدار شیب کمتر از ۳ درصد باشد)
ه)  از مانداب و دریاچه فاصله داشته باشد(فاصله بیش از یک کیلومتر)
و)  در نزدیکی شهر باشد (فاصله تا مرکز شهر کمتر از ۵ کیلومتر)
ز)  نزدیک گسلها نباشد (بیشتر از ۲ کیلومتر فاصله داشته باشد)
ح)  در معرض باد از طرف شهر نباشد

تقسیم بندی شهر به مناطق امداد رسانی

   به منظور برنامه ریزی و کنترل عملیات امداد و نجات، بهتر است قبل از حادثه شهرها و مناطق مختلف به مناطق و ناحیه های کوچکتری تقسیم بندی شده و مسئولیت جستجو و نجات و امداد هر بخش قبل از حادثه مشخص باشد و تمامی عملیات یک منطقه زیر نظر یک ارگان خاص انجام گیرد. (گزارش پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله)

برای تقسیم بندی شهر به مناطق امداد رسانی ابتدا باید معیارهای تقسیم بندی شهر را مشخص نماییم. یکی از معیارها جمعیت می باشد یعنی باید شهر را به مناطق با جمعیت یکسان تقسیم بندی کنیم. خیابانها و معابر و سایر عوارض مشخص نیز میتوانند به عنوان مرز مناطق در نظر گرفته شوند. تعداد تقسیمات با توجه به وسعت منطقه و ظرفیت اکیپهای امدادی و … قابل تغییر می باشد.

مناطق مناسب برای ایجاد بیمارستان صحرایی ، انبار امدادی و پاسگاه نیروی انتظامی

   در چند روز اول پس از وقوع حادثه نیاز به ایجاد بیمارستان صحرایی ، انبار امدادی و پاسگاه نیروی انتظامی در نزدیکی مناطق تخریب شده می باشد.
این مناطق باید شرایط زیر را داشته باشند:

الف) در نزدیکی راه ارتباطی باشد.( فاصله تا راه کمتر از یک کیلومتر )
ب) در نزدیکی رودخانه ها م مسیلها نباشد. (فاصله تا رودخانه ها بیش از ۳ کیلومتر و فاصله تا مسیلها بیش از ۲ کیلومتر )
ج) در نزدیکی ساختمانها نباشد(فاصله تا ساختمانها بیش از ۲۰ متر )
د) شیب مناسب داشته باشد (مقدار شیب کمتر از ۳ درصد باشد)
ه) از مانداب و دریاچه فاصله داشته باشد(فاصله بیش از یک کیلومتر)
و) در نزدیکی شهر باشد (فاصله تا مرکز شهر کمتر از ۳ کیلومتر)
ه) نزدیک گسلها نباشد (بیشتر از ۲ کیلومتر فاصله داشته باشد)

نتیجه گیری و پیشنهادات :

   در یک سیستمهای اطلاعات مکانی تحلیلها بر اساس اطلاعات انجام می شود. در صورتیکه اطلاعات بیشتری از شهر موجود باشد می توان تحلیلهای دقیقتر و کاملتری را انجام داد بنابراین پیشنهاد می شود :

–  پایگاه داده مکانی شهری ایجاد گردد.
–   مرکز مدیریت بحران به پایگاه داده مکانی شهری دسترسی داشته باشد.
–   از اطلاعات مکانی و GIS در تصمیم گیریها استفاده شود.
–   مرکز مدیریت بحران باید در محلی باشد که در صورت آسیب دیدگی شهر قابلیت عملیات داشته باشد.
–   مراکزی برای جمع آوری اطلاعات ایجاد شود.(ایستگاههای هواشناسی ، ایستگاههای لرزه نگاری و….)
–   ارتباط بین مراکز جمع آوری اطلاعات با پایگاه داده مکانی شهری از طریق اینترنت برقرار شود.
–   معیارها و ضوابط مشخصی برای تصمیم گیریها تدوین شود.

داده های مورد نیاز در پایگاه داده مکانی شهری :

–  نقشه های شهری توپوگرافی(نقشه های پایه)
–  نقشه های زمین شناسی(گسلها ، جنس خاک ، اطلاعات زلزله های قبلی ، آبهای زیر زمینی )
–  اطلاعات شبکه حمل و نقل (راهها ، خیابانها ، راه آهن ، مترو ، فرودگاه)
–  اطلاعات سازه های خاص ( سدها ، پلها ، کارخانجات )
–  اطلاعات جمعیتی
–  اطلاعات ساختمانها (قدمت ، جنس ، تعداد طبقات ، مشخصات فنی ، تعداد ساکنین )

داده های مورد نیاز در پایگاه داده مکانی شهری :

–  اطلاعات هواشناسی (میزان بارندگی ، دما ، باد ، آلودگی هوا و …)
–  مراکز خدماتی و آموزشی (بانکها ، مدارس و..)
–  مراکز امدادی ( بیمارستانها، آتش نشانی ، نیروی انتظامی ، هلال احمر )
–  نقشه تاسیسات شهری
–  سیستم آبرسانی (لوله های انتقال آب ، مخازن آب ، چاهها ، قنوات)
–  سیستم برق رسانی (نیرو گاهها ، خطوط انتقال ، خطوط توزیع)
–  سیستم مخابراتی (مراکز مخابراتی ، کابلها )
–  سیستم گاز رسانی (لوله های گاز ، شیرهای گاز ، ایستگاههای تقلیل فشار و …)
–  سایر تاسیسات ( لوله های انتقال سوخت ، مواد شیمیایی و …)
–  سایر مراکز مهم (صدا و سیما ، شهرداری ، فرمانداری)

برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید کتاب زیر را دانلود نموده و مطالعه نمایید…

تهیه کننده: وزارت کشور، سازمان شهرداری ها و دهیاری های  کشور

تعداد صفحات: ۳۳۴

حجم: ۹٫۶ مگابایت